Sifu
Janusz Szymankiewicz

Historyczne i techniczne korzenie systemu

Cheng Man Ching Yang Taiji quan

 

Od V w. p.n.e. do III w. n.e. taoizm przeżywał w Chinach okres, który możemy nazwać filozoficznym. Taoiści pełnili wtedy na salonach cesarskich funkcje doradców, strategów i lekarzy.

Pierwsze wzmianki o ich ćwiczeniach qigong pochodzą z czasów dynastii Zhou (XI do III wiek p.n.e.). Zwano je wtedy daoyin. Rozwijane w czasach Królestw Walczących, stały się przedmiotem rozprawy teoretycznej Hunag Di Nei jing, czyli pierwszego podręcznika medycyny chińskiej. Wersją rozwojową daoyin stało się wuxinqi (zabawy 5 zwierząt) opracowane przez nadwornego lekarza taoistę Hua Tuo na przełomie II i III wieku. Jednocześnie rozwijała się akupunktura, akupresura, masaże i ziołolecznictwo służące tym samym celom, stając się wielofunkcyjnym rodzajem aktywności dla poprawy zdrowia, utrzymania dobrej formy, samoobrony i rozrywki wielu grup społecznych cesarstwa chińskiego.

Ten okres rozwoju taoizmu trwał jeszcze siłą rozpędu do V wieku, jakkolwiek już pod koniec III wieku i na początku IV rozpoczęło się stadium mistyczne taoizmu. Wiodącą postacią jest intelektualista, ale i pustelnik oraz mistyk Ge Hong (281–341; 283–343). Powstają pierwsze mistyczne sekty taoistyczne, a taoiści stopniowo zostają zdegradowani do grupy „szalonych” pustelników. Ich miejsce na dworze cesarskim również w kwestiach mistyki zajmują buddyści.

Taoiści poświęcając się poszukiwaniu „eliksiru nieśmiertelności” prowadzili od tego czasu zaawansowane badania chemiczne i tworzyli nowe ćwiczenia gimnastyczne mające wzmocnić ciało na bazie przemian yin/yang, odniesień do trygramów bagua i heksagramów księgi Yi jing, praktykując (skt.) mantry i mudry oraz wykorzystując m.in. idee dworskiego tańca przeznaczonego dla wojskowych. Oddawali się także wróżbiarstwu.

W IX wieku cesarz z dynastii Tang doprowadził buddyzm chiński do upadku. Jednocześnie rozpoczyna się okres dominacji w cesarstwie koczowników z północy. Grupy niezadowolonych obywateli Chin tworzących w tym czasie pierwsze tajne organizacje, potrzebowały „mandatu niebios” dla swych działań. To otworzyło dla taoistów drogę powrotu do głównego nurtu życia społecznego.

Swoją szansę otrzymali w czasach panowania dynastii Song i ich wojen z Dżurczenami (dyn. Jin) a potem Mongołami (którzy ostatecznie stworzą dynastię Yuan). Taoistyczne badania alchemiczne dają na użytek dynastii Song min. proch. Pojawiają się też nowe rodzaje ćwiczeń, znane współcześnie np. jako taiji chih (drążek taiji). Znaczący rozwój taoistycznych ćwiczeń fizycznych wywołany zainteresowaniem wojskowych, m.in. sławnego generała Yue Fei, doprowadzaja do powstania ich kolejnych form, tworzonych w centrum taoizmu – górach Wudang m.in. przez wybitnego mistrza Zhan Sanfenga.

Zaczyna się wtedy trzecie, religijne stadium rozwoju taoizmu w Chinach. Osiągnie ono swoje apogeum w czasach panowania dynastii Ming na przełomie XIV/XV wieku. Nastaje okres sanjiao heyi (synkretyzm – trzy nauki stanowią jedno). Po upadku dynastii Ming i zainteresowaniu ćwiczeniami fizycznymi taoistów min. tajnych stowarzyszeń i środowisk średniej klasy społecznej Chin, doprowadza to wśród świeckich praktyków kung fu do powstawania pod koniec XVII wieku stylów grupy tzw. wewnętrznej neijia.

Początki Starej Ramy

„Poruszanie dla zdrowia” z Wudang zostało ułożone w oparciu o ruchy koliste zgodnie z zasadą, że wszystkie rzeczy we wszechświecie poruszają się bez końca, przechodzą od stanu nieistnienia do istnienia, rozszerzają się i kurczą, itd.

   Qi jest energią lub inaczej naturalną siłą wypełniającą wszechświat. Wyróżniono jej trzy podstawowe przejawy:

  • niebiańską qi (tian qi) regulującą oddziaływanie ciał niebieskich na siebie i Ziemię;
  • ziemską qi (di qi), na którą wpływa niebiańska tian qi;
  • ludzką qi (zen qi), na którą wpływają dwie pierwsze równocześnie;

W odniesieniu do sztuk walki teoria yin/yang i qi sprowadza się do współdziałania dwóch sił: zewnętrznej pochodzącej z siły mięśni i wewnętrznej, wywołanej pracą umysłu. Siła wewnętrzna pochodzi tu z długotrwałego treningu, który powoduje rozluźnienie całego ciała w czasie wykonywania technik, a tym samym optymalną szybkość danego ruchu i powstającą siłę dynamiczną całego ciała płynącą z dantien. Podstawą do powstawania tego typu współdziałania różnych typów energii jest uregulowanie oddechu. Jego trening jest głównym pomostem, łączącym chińską mistykę ze sztukami walki. Znaczenie qi w Chinach w tym ujęciu nabrało mocy dopiero od XVII wieku.

Ćwiczenia qi gong, podzieliły się podstawowo na trzy metody treningowe:

  • stanowią element treningu oddechowego, rozbijania przedmiotów, uderzania w lub atakowania punktów witalnych (dim mak; dian xue) ciała. Jest to tzw. twardy qi gong;
  • stanowią element podstawowy treningu technik walki oparty o dantien;
  • są ćwiczeniami zdrowotnymi, związanymi z medycyną chińską.

Yin odpowiada   pierwiastkowi   żeńskiemu, a  yang  pierwiastkowi męskiemu. Nie oznacza to wartościowania tych przeciwieństw na zasadzie, że jedno jest lepsze, a drugie gorsze, ale że jedno nie może bez drugiego istnieć. Jeżeli w medycynie lub innej związanej z qi wiedzą chińską np. w Taiji quan stwierdza się, że qi jest yin lub yang oznacza to, że w danym biegunie jest ono albo zbyt silne albo zbyt słabe. Graficznym odpowiednikiem tych koncepcji jest tzw. koło taiji. W yin (ciemnym polu), jest zawsze trochę yang i na odwrót.

Oddychanie

Idealny oddech wg. koncepcji chińskich, odpowiada oddechowi niemowlaka: spokojny, długi, a równocześnie prawie niewidoczny i z pracą przepony. U dorosłych osób praca nad oddechem ma doprowadzić do tego, by stał się on cichy, gładki i spokojny. Wdech jest yin – zamykający (energia qi wtedy działa na zewnątrz ciała), wydech jest yang – otwierający, ofensywny i silny (energia qi jest wtedy zbierana do wewnątrz ciała).

Aby wywołać lub pobudzić krążenie qi w ciele człowieka stosuje się dwie metody oddechowe:

  • metodę buddyjską, naturalną, gdzie brzuch przy wdechu uwypukla się i nazywa się ją jeng hu shi;
  • metodę taoistyczną, gdzie brzuch przy wdechu cofa się do kręgosłupa i nazywa się ją fan hu shi;

W ciele człowieka znajduje się dwanaście głównych kanałów qi (jinglo). Sześć z nich połączonych jest z palcami rąk, sześć z palcami stóp. Wszystkie łączą się zaś z organami wewnętrznymi. Ponad to w ciele znajduje się osiem tzw. naczyń qi z których trzy najważniejsze to : pierwsze usytuowane na poziomie dantien, drugie na poziomie serca i trzecie na poziomie tzw. „trzeciego oka”.

Podstawowe ćwiczenia oddechowe z qi mają za zadanie pobrać, zmagazynować i wprowadzić ją w obieg we wnętrzu ciała człowieka, wreszcie połączyć z naturalną qi człowieka, a dopiero potem doprowadzić ją do kończyn. Powstają w ten sposób tzw. mały i duży obieg qi. Aby uruchomić jeden lub drugi obieg przy treningu oddechu niezbędne jest skupienie umysłu osiągane przez medytację. Skupienie umysłu oznacza powstanie takiej siły woli, która spowoduje przemieszczanie się qi w ciele.

*****

Zespół szczytów Wudang, znajduje się w północno-zachodniej części prowincji Hubei i jest najstarszym centrum taoizmu w Chinach.

Taoizm cieszył się względami cesarzy z dynastii Ming. Cesarz Chengzu (panował w latach 1402-1424) nakazał wybudować w górach Wudang olbrzymi kompleks obiektów tego kultu. W połowie okresu panowania tej dynastii taoizm zaczął znów podupadać z powodu wojen, które wiele z tych obiektów zniszczyły.

W chińskich dokumentach historycznych pierwsze wzmianki o kung fu z Wudang pojawiają się w XIII wieku. Odnalezione zapiski wskazują, że działalność legendarnego twórcy kung fu z Wudang Zhan Sanfeng miała miejsce pod koniec panowania dynastii Song (1279 r.). Istniejące kroniki z Wudang wspominają jednak o dwóch ludziach noszących nazwisko Zhan Sanfeng (kapłanie i alchemiku), równocześnie żadne nie wspominają, by osoby te zajmowały się sztukami walki. Trzeba jednak brać pod uwagę, że w tamtych czasach osoby zajmujące znaczące pozycje społeczne rzadko popisywały się publicznie takimi zainteresowaniami. Posąg twórcy kung fu z Wudang stoi w świątyni Yunzhen.

Taiji podstawowy i najsłynniejszy system ruchowy taoistów pochodzący od Zhan Sanfenga, był przekazywany kolejnym generacjom mnichów Wudang, aż do Jiang Fa (1574 – ?), o którym wiadomo, że studiował go siedem lat, a następnie powrócił w rodzinne strony do miasteczka Zhaobao w powiecie Wengxian, prowincji Henan. Na tej bazie rozwinął styl walki wręcz, który przyjął tu potem nazwę Zhaobao Taiji quan. Styl Zhaobao uważa się za pierwotny dla tego systemu kung fu. Do 1985 r. o tym stylu nie było nic wiadomo. Został publicznie ujawniony dopiero na pierwszym wielkim międzynarodowym turnieju chińskich sztuk i sportów walki w Xianie przez czternastego bezpośredniego spadkobiercę – Liu Huizhi, ucznia Hou Chunxiu.

*****

Równolegle na tych samych koncepcjach taoistycznych powstają dwa nowe inne style kung fu: Bagua Zhang i Xingyi quan.

Bagua Zhang, inne występujące współcześnie nazwy tego systemu lub stylów powstałych na jego bazie to Yunshen Bagua, Longxing Bagua, Xingyi Bagua i Yin/Yang Bapan Zhang. Za ostatecznego jego twórcę uznaje się mistrza Dong Haichuana (1813–1882, inne źródła 1798–1879) z powiatu Wenan w prowincji Hebei.

Dong uprawiał odmiany kung fu preferujące stosowanie w walce otwartych dłoni. W czasie pobytu w górach Jiuhua we wschodniej części prowincji Anhui trafił na taoistów pustelników Bi Yun i Jing Yun, pochodzących z kompleksu klasztorów z Emei Shan w prowincji Sichuan. Poznał u nich różne metody ćwiczeń qigong. Jedno z nich wymagało poruszania się wokół wyimaginowanego kręgu – odpowiednika figury bagua. Następnie studiował i rozwijał dalej swoje kung fu we współpracy ze słynnym mistrzem stylu Xingyi quan Guo Yuanji (Guo Yunshen; 1827-1902), po ich wspólnym nie rozstrzygniętym pojedynku ok. 1860 r.

Xingyi quan, inne spotykane nazwy stylów tego systemu to Xinyi quan, Xinyi Liuho quan, Yi quan. Twórcą tego systemu był mistrz Ji Jike (1620–1680) pochodzący ze wsi Zuncun w powiecie Yongji, prowincji Shanxi. Znany jest również pod nazwiskiem Ji Longfeng. Źródła datują jego działalność na lata 1637-1661. Swój styl kung fu przekazał Zeng Jiwu, który otworzył pierwszą szkołę walki pod nazwą Xingyi quan w prowincji Shanxi.

Xingyi quan stanowi połączenie przetworzonych w ruchy walki pięciu elementów z kosmologii taoistycznej, uzupełnionych potem inspirowanymi ruchami wuxinqi formami zwierzęcymi.

Nowa Rama

Styl pochodzący od Jiang Fa trafił także do Chen Wantinga (1597-1664), przywódcy bogatego rodu z wioski Chenjiagou w powiecie Wengxian, prowincji Henan.

W okresie buntu chłopskiego, na którego czele stał Li Tzucheng (Li Zicheng), a który w konsekwencji doprowadził do upadku dynastii Ming, formowały się lokalne milicje z zadaniem zwalczania buntu i ochrony terenów powiatów, na których działały. Oddziały te formowali bogaci obszarnicy w dobrze pojętym własnym interesie. Powiat Wengxian w prowincji Henan wystawił też taki oddział, a jego dowódcą został Chen Wangting.

Jiang Fa z Zhaobao znajdował się w oddziałach Li Tzuchengiem jako osobisty służący i ochroniarz. Kroniki rodu Chen uznane w latach 30-tych XX wieku za autentyczne dokumenty tamtych czasów twierdzą, że obaj wojownicy zetknęli się, gdy Chen Wangting przebywał czasowo w „honorowej niewoli” u Li Tzuchenga. Po opanowaniu północnych Chin przez Mandżurów, Jiang Fa zatrzymał się jakiś czas w Chenjiagou – wiosce rodu Chen. Z całą pewnością ćwiczyli jakiś czas razem.

Po powrocie Jiang Fa do Zhaobao, obie gałęzie Taiji quan rozwijały się osobno, aż do końca XIX wieku, kiedy do Zhaobao wyprawił się Chen Qingping, uczeń Chen Changxinga (twórcy formy laojia – starego stylu Chen Taiji quan).

Na bazie techniki systemów zewnętrznych kung fu i nowopoznanego stylu wewnętrznego, Chen Wangting rozwinął nowy styl, nazwany od jego nazwiska Chen Taiji quan. W tradycji rozwoju systemu Chen Wantinga uważa się umownie za 9 generację mistrzów, licząc od Zhan Sanfenga. Jego metoda składała się z 5 lu (form) taiji i 2 lu baochui, przy czym jedna z form baochui, to forma stworzona w XVI wieku przez sławnego generała Qi Jiguanga.

Styl Chen na przestrzeni wieków przechodził przeobrażenia i tak na początku XIX wieku spadkobierca XIV generacji Chen Changxing (1771–1853) uprościł styl do 1 lu taji i 1 lu baochui. Współcześnie możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje wiedzy występujące w stylu Chen: laojia – stara forma, hsinjia (xinjia) – nowa forma i baochui – armatnia pięść. Podstawowych technik w tym stylu jest trzynaście: peng (równowaga), lu (ściągnięcie w tył), ji (nacisk, atak pod kątem do kierunku ruchu przeciwnika), an (pchnięcie, atak na wprost), cai (ściągnięcie w dół), lie (rozdzielenie, atak w dwu kierunkach), zhou (łokieć), kao (bark), teng (atak z dołu do góry), shan (unik w dół), zhe (skręcenie przeciwnika), kong (pustka – nie ma mnie tam, gdzie atakują), huo (gwałtowne wyzwolenie energii – jak ogień). Z nich tylko osiem pierwszych (znanych jako „cztery kierunki” i „cztery rogi”) przedostało się do późniejszych stylów. W baochui znaczną rolę odgrywają zai, lie, zhou, kao, zhe i huo.

W formach taiji dominują techniki nastawione na zbieranie, prowadzenie i wyzwalanie kultywowanej w taoizmie energii qi, zwanej „energią jedwabnego kokona”. W formach baochui główną rolę odgrywają techniki „czterech rogów” tj. mocne techniki ataku. Praktykowanie obu form równocześnie, służy rozwijaniu harmonii między miękkością, a twardością tj. odzwierciedleniu mistycznego związku yin/yang.

Na początku XIX wieku miasto Guangfu leżące w powiecie Guangping (obecnie Yongnian) prowincji Hebei było prężnym ośrodkiem, gdzie kultywowano kung fu oparte o koncepcje chang quan (tzw. długą pięść).

Rama Yang Taiji quan

Według przywołanej wyżej kroniki rodu Chen, Yang Luchan (1799-1872) jako mały chłopiec został przez rodzinę oddany na służbę za długi. Na początku służył w aptece, którą w Guangfu prowadził jeden z członków rodziny Chen. Gdy dorósł, jego suweren skierował go do Chenjiagou, do pomocy we własnym gospodarstwie rolnym. Ze względu na posiadane bogactwo, obawiający się rabunku gospodarz wynajął też krewniaka Chen Changxinga, by szkolił domowników (zgodnie ze zwyczajem, że nie utrzymywano ochroniarzy i strażników, lecz szkoliło domowników i służbę) w walce wręcz.

Yang Luchan, najniższy w hierarchii domowej, został wyłączony z treningów, bo ktoś musiał wykonywać pracę parobków w czasie, gdy trenowali. Powtarzał jednak podpatrzone ćwiczenia późno w nocy, bo tylko wtedy miał wolny czas. Przyłapał go na tym Chen Changxing, Widząc wyjątkowy talent wyjednał u gospodarza, by wolno było mu uczyć i tego służącego.

Yang był prostym niepiśmiennym parobkiem. Stąd późniejsze różnice nazw ruchów w formach stylów Yang i Chen. Brzmią one po chińsku podobnie, ale inaczej są zapisywane i znaczą co innego.

Gdy chory i stary bogacz zorientował się że umiera, a po jego śmierci w domu razem z żonami będzie przebywał młody i przystojny Yang Luchan, spalił publicznie skrypt dłużny rodziny Yang i zwolnił go ze służby.

Po powrocie do Guangfu Yang Luchan stworzył własny styl, nazwany od jego nazwiska Yang Taiji quan. Odbył też wiele walk z mistrzami, z których część służyła nawet w gwardii cesarskiej w Pekinie. Niezadowolony do końca z własnych umiejętności, wrócił na jakiś czas do Chenjiagou. Potem wyjechał do Pekinu, gdzie stał się sławny. Lecz nawet wtedy, jako bogaty już człowiek, przybył po raz kolejny do Chenjiagou, by pogłębić dalej swą wiedzę.

Rodzina Yang zasłynęła w Pekinie tym, że od początku przyjmowała uczniów spoza rodu. Dzięki nim Yang Taiji quan trafiło też na dwór cesarski. Przyczyniło się to do rozpowszechnienia tej odmiany kung fu w wielu środowiskach. Obecnie Yang Taiji quan jest najpopularniejszym stylem tego systemu kung fu na świecie, przekształcając się dodatkowo w latach pięćdziesiątych XX wieku w tzw. Syntetyczną Ramę, praktykowaną w ChRL ze względów geriatrycznych.

Syn Yang Luchana – Yang Jianhou (1839–1917), jego najwybitniejszy uczeń, podzielił styl na tzw. trzy poziomy tj. mały, średni i duży. Również wybitnym praktykiem stylu został pierwszy syn Yang Luchana – Yang Banhou (1837–1892).

Yang Jianhou miał trzech wybitnych uczniów w tym dwóch synów: Yang Shaohou (1862–1930), Yang Chengfu (1883–1936 [1931]) i Xu Yusheng.

Yang Chenfu

Najlepszymi uczniami Yang Chengfu – twórcy Dużego stylu Yang – byli synowie, w tym najbardziej znany Yang Zhenduo (ur. 1926 r.), jego wybitny kontynuator Fu Zhongwen (1903–1994), Dong Yingjie; Chen Weiming oraz mąż siostrzenicy – Zheng Manqing (dialekt kantoński Cheng Man Ching, 1900–1975), który rozwinął własną, uproszczoną wersję „37 ruchów” Yang Taiji quan. Chodzi tu nie o ilość technik, ale powtarzanych sekwencji ruchowych, ustawionych w odpowiedniej kolejności w formie.

Chen Mang Ching

W 1949 r. cześć mistrzów Yang Taiji quan opuściła Chiny, osiedlając się w Hong Kongu, na Taiwanie lub emigrując jeszcze dalej. Takim przykładem jest Cheng Man Ching Sifu.

Metoda Cheng Man Chinga zyskała sobie dużą popularność w USA, Europie i Hong Kongu. Na Taiwanie gdzie mieszkał, zapoznali się z Yang Taiji quan pierwsi stacjonujący tam Amerykanie, co było ewenementem jak na tamte czasy.

Trening Taiji quan zawsze prowadzi do rozwinięcia po latach przez ćwiczącego indywidualnej, jedynie jemu właściwej metody. Dlatego wiele szkół nawet tego samego stylu może różnić się między sobą.

Translate »